پزشکی

 

1. اختلال در عملکرد عصب-روده؛ پیوند میان مغز و گوارش

دستگاه گوارش انسان با مغز ارتباط تنگاتنگی دارد و به همین دلیل به آن "مغز دوم" گفته می‌شود. محور مغز–روده (brain–gut axis) شبکه‌ای عصبی است که سیگنال‌های عصبی، هورمونی و ایمنی را بین مغز و روده رد و بدل می‌کند. هنگام استرس، مغز پیام‌هایی ارسال می‌کند که می‌توانند حرکت روده، ترشح آنزیم‌ها و خون‌رسانی به دستگاه گوارش را تغییر دهند. این تغییرات اغلب باعث ایجاد اختلال در هضم، جذب مواد مغذی و تنظیم حرکات روده می‌شود. به همین دلیل است که بسیاری از افراد در شرایط استرس، دچار مشکلاتی مانند دل‌درد، یبوست یا اسهال می‌شوند. درک ارتباط ذهن و شکم، کلید کنترل بهتر سلامت گوارشی است.

2. افزایش اسید معده و بروز سوزش یا زخم

یکی از واکنش‌های فیزیولوژیکی بدن به استرس، افزایش ترشح اسید معده است. این پدیده می‌تواند منجر به سوزش سردل، بازگشت اسید (ریفلاکس) یا حتی آسیب به دیواره معده شود. در افرادی که مستعد مشکلات گوارشی هستند، این حالت می‌تواند زمینه‌ساز زخم معده یا تشدید علائم گاستریت باشد. همچنین، استرس ممکن است سطح پروستاگلاندین‌ها که از دیواره معده محافظت می‌کنند را کاهش دهد و ریسک آسیب‌پذیری معده را بیشتر کند. مصرف هم‌زمان داروهای ضدالتهاب، دخانیات یا تغذیه نامناسب در کنار استرس، این تأثیر را تشدید می‌کند. کنترل استرس به همراه رعایت تغذیه و پرهیز از محرک‌های گوارشی، نقش کلیدی در پیشگیری از آسیب‌های معده دارد.

3. اختلال در حرکات روده و ابتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)

استرس می‌تواند باعث تسریع یا کندی حرکات روده شود، که هر دو وضعیت مشکلاتی برای فرد ایجاد می‌کنند. بسیاری از افراد در زمان اضطراب دچار اسهال یا یبوست موقتی می‌شوند، اما در برخی، این حالت به‌صورت مزمن بروز می‌یابد. سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یکی از شایع‌ترین اختلالات گوارشی مرتبط با استرس است که با درد شکم، نفخ، تغییرات در اجابت مزاج و احساس ناکامل بودن دفع همراه است. این بیماری ساختار آناتومیک خاصی ندارد، اما عامل اصلی آن، اختلال در ارتباط میان اعصاب روده و مغز در حضور استرس مزمن است. درمان این اختلال، نیازمند رویکرد ترکیبی از تغذیه، دارو و مدیریت روانی است. کاهش استرس می‌تواند تأثیر چشمگیری بر بهبود علائم IBS داشته باشد.

4. تأثیر استرس بر اشتها و عادات غذایی ناسالم

استرس مزمن بر اشتها تأثیر دوگانه دارد؛ برخی افراد دچار بی‌اشتهایی می‌شوند و برخی دیگر پرخوری عصبی پیدا می‌کنند. هورمون کورتیزول، که در پاسخ به استرس ترشح می‌شود، می‌تواند اشتها را افزایش داده و تمایل به مصرف غذاهای پرچرب یا شیرین را بالا ببرد. این الگوی تغذیه ناسالم، با پرخوری شبانه یا خوردن احساسی همراه است که نه‌تنها به سلامت گوارش آسیب می‌زند بلکه به افزایش وزن نیز منجر می‌شود. در مقابل، بی‌اشتهایی ناشی از اضطراب می‌تواند باعث سوء‌تغذیه و ضعف عملکرد گوارشی شود. مدیریت استرس به‌طور مستقیم بر کیفیت تغذیه و عملکرد دستگاه گوارش تأثیر دارد. تنظیم ساعات غذا، تمرکز حین صرف غذا و اجتناب از غذا خوردن هنگام اضطراب، از راهکارهای مؤثر در این زمینه است.

5. تغییر در ترکیب میکروبی روده (میکروبیوتا)

استرس مزمن می‌تواند تعادل جمعیت باکتری‌های مفید روده را به هم بزند. میکروبیوتای روده، که شامل میلیاردها باکتری مفید است، نقش مهمی در هضم، جذب، تولید ویتامین‌ها و تنظیم ایمنی دارد. هنگام استرس، تغییراتی در ترکیب این باکتری‌ها ایجاد می‌شود که ممکن است منجر به التهاب، کاهش ایمنی، نفخ و حتی اختلالات خلقی شود. برخی مطالعات نشان داده‌اند که استرس شدید می‌تواند باعث کاهش گونه‌های محافظ روده و افزایش باکتری‌های آسیب‌رسان شود. مصرف غذاهای پروبیوتیک و پری‌بیوتیک، مانند ماست، کفیر، موز و سبزیجات فیبردار، به همراه مدیریت روانی، به بازسازی تعادل میکروبی روده کمک می‌کند. تعادل میکروبی روده نه‌تنها به گوارش، بلکه به سلامت روان نیز مرتبط است.